بیماری شاربن

مقدمه:

بیماری شاربن که در انسان به آن سیاه­زخم می­گویند بیماری عفونی و مشترک بین انسان و حیوانات است. که به آن بیماری پشم ریسان، تب طحال و کفگیرک نیز گفته­می شود.  بیماری در حیوانات بیشتر در پستانداران مانند گاو، گوسفند، بز، شتر، بز کوهی، و سایر علفخواران دیده می­شود.  اگر انسان  در تماس با حیوانات مریض و آلوده قرار گیرد و  یا با بافت های آلوده آنها ( مانند گوشت، احشاء و  پوست ) در تماس باشد می­تواند به این بیماری دچار شود. به علت قدرت کشندگی باکتری  عامل این بیماری یکی از معروفترین عوامل بیماریزایی است که در عملیات تروریستی مورد استفاده قرار گرفته است.

 

عامل بیماری شاربن چیست؟

عامل بیماری شاربن باکتری گرم مثبت میله ای شکل به نام باسیلوس آنتراسیس است.  این باکتری در بیرون از بدن حیوانات دور خود پوسته­ای تشکیل می­دهد که به آن هاگ می­گویند. هاگ باکتری نسبت به شرایط محیطی بسیار مقاوم بوده و می تواند ده­ها سال در محیط و درون خاک زنده بماند و بعد از ورود دویاره به بدن انسان یا حیوانات باعث بیماری شود.

آیا این بیماری در ایران شایع است؟

شاربن ( سیاه زخم) از دیر باز در کشور ما شایع بوده و خسارات و تلفات زیادی در انسان و جمعیت دامی کشور ایجاد می کرد بطوریکه در اواخر جنگ جهانی دوم حدود یک میلیون راس گوسفند در ایران در اثر شاربن تلف شد. ولی با اقدامات وسیع و مؤثر سازمان دامپزشکی برای پیشگیری از این بیماری، ابتلا و تلفات در سال­های اخیر به شدت کاهش یافته و به حدود 100 راس در سال رسیده است. در بسیاری از استان های کشور این بیماری بیش از ده سال است که در جمعیت انسانی و دامی گزارش نشده است. اما هنوز در برخی از استان ها و مناطق به صورت موردی و اتفاقی دیده می­شود.

وضعیت بیماری در جهان چگونه است؟

در حال حاضر در برخی کشور های افریقایی بیماری بسیار شایع است. در برخی کشورهای آسیایی نیز بیماری بومی بوده و گاهی دیده می­شود.  در کشور های آمریکایی و اروپایی بیماری موردی و نادر است. در تعداد کمی از کشورها از جمله مصر سالها است که بیماری گزارش نشده است.

سیاه زخم چگونه به انسان و حیوانات منتقل می شود ؟

شاربن یا سیاه زخم از شخص به شخص یا از دام به دام منتقل نمی شود. ولی چون هاگ باکتری عامل بیماری به مدت طولانی در خاک زنده می ماند، حیوانات در هنگام چرا در مراتع آلوده، مبتلا می شوند. انسان از طریق تماس و یا مصرف فراودهای دامی خام یا فراودهایی که خوب پخته نشده باشند و همچنین ضایعات و ترشحات حیوانات الوده و یا خاک آلوده آلوده می شود. البته احتمال انتشار آلودگی بوسیله بیو تروریست نیز وجود دارد.

نشانه های بیماری در دامها چیست؟

با مشا هده موارد زیر در  یک گله به وقوع شاربن مشکوک می شویم:

دام به مرگ سریع از پای در امده، و لاشه در مدت کوتاهی (حد اکثر 2 ساعت) باد می کند سپس از منافذ بدن خون قیری رنگ خارج خارج شده که منعقد نمی شود. وجود سابقه بیماری در محل و مشاهده موارد فوق الذکر در اوایل بهار احتمال وقوع بیماری را افزایش می دهد.

بیماری در حیوانات عمدتاً به شکل گوارش است مگر اینکه عامل بیماری به صورت عمدی اسپری شده باشد که در این صورت لاشکال دیگر بیماری مشاهده می شود. حیوان مبتلا عمدتاً بایک مرگ سریع از پای در
 می آید به شکلی که دامدار اغلب با لاشه مرده دام رو به رو می شود.

 

لاشه دام تلف شده در اثر شاربن در یک دامداری صنعتی

نشانه های بیماری در انسان چیست؟

در انسان سیاه زخم به سه شکل: پوستی، تنفسی و گوارشی مشاهده می شود.

شکل پوستی: حدود 95% ابتلاء در انسان به شکل پوستی است. در 2-1 روز اول به شکل جای نیش حشرات ظاهر می شود که  دارای خارش است، سپس همانند تاول های ناشی از سوختگی در اثر آب با محتویات مانند خونابه ظاهر می شود که فاقد درد است در مرحله بعدی وزیکول پاره شده و به زخمی به وسعت 3-1 سانتیمتر تبدیل می شود. مرکز زخم سیاه رنگ و حاشیه آن برامده و پر خون است. در صورتی که اقدامات درمانی انجام نشود، در حدود 20% از افراد مبتلا به فرم پوستی، ادامه بیماری منجر به مرگ می شود.

شکل تنفسی: در این شکل، نشانه های مهم بیماری شبیه یک سرما خوردگی عادی شامل گلودرد، تب خفیف، درد عضلات و کسالت است. سپس نشانه ها پیشرفت کرده و با علائم مشکلات تنفسی و شوک سبب مرگ می شود .

شکل گوارشی: بیشتر در اثر مصرف گوشت آلوده به میکروب ایجاد می شود. بصورت التهاب لوله گوارش ، تهوع، از دست دادن اشتها، استفراغ، تب، درد شکم، استفراغ خونی و اسهال مشاهده می شود.

یک مورد زخم شاربنی بر روی انگشت ( خراسان شمالی )

برای پیشگیری از بیماری در دام­های خود باید چه کار بکنم؟

1 – در مناطقی که بیماری در سالهای قبل مشاهده شده است برای پیشگیری از بیماری باید واکسیناسیون شاربن در دام ها انجام شود.

2 – آلودگی محیط در شیوع بیماری شاربن اهمیت بسیار زیادی دارد بنابراین جلوگیری از آلودگی محیط یکی از راه­های بسیار مهم کنترل بیماری است. و چون دام آلوده در آلودگی محیط اهمیت خاص دارد بنابراین برخورد صحیح با دام­های آلوده باعث جلوگیری از آلودگی محیط خواهد شد. لذا لازم است دامی را که مبتلا به شاربن می­شود و تلف می­گردد به نحو شایسته دفن گردد. لازم به ذکر است که باکتری در داخل بدن دامی که تلف شده است به صورت باکتری بدون هاگ می­باشد که بسیار حساس است و زود از بین می­رود. اما در بعضی روستاها معمول است که پوست دام تلف­شده را می­کنند. اگر لاشه باز شود و یا پوست آن کنده شود باکتری موجود در بدن دام با هوا تماس پیدا می­کند و به حالت هاگ و مقاوم درمی­آید و می­تواند ده­ها سال در محیط زنده بماند و دوباره باعث بیماری گردد.

آیا واکسن و درمان برای افراد مبتلا به شاربن وجود دارد؟

در بازار واکسن شاربن برای تزریق به افراد وجود ندارد. با اینهمه در بعضی کشورها این واکسن برای افراد خاص مانند پرسنل نظامی که در مناطق پرخطر خدمت می­کنند موجود است.

شاربن بخصوص شکل پوستی آن قابل درمان است. با اینهمه اگر در شکل گوارشی و تنفسی بیماری سریع تشخیص داده نشود اغلب منجر به فوت می­گردد. 

 

 

 

آیا دام بیمار را می توان درمان کرد؟

اگر دامی به شکل حاد و شدید بیماری مبتلا نشود، با تزریق آنتی بیوتیک البته زیر نظر دامپزشک احتمال بهبود بسیار بالا است. با اینهمه در بعضی از کشورها برای جلوگیری از آلودگی محیط که در اثر زنده­ماندن حیوان اتفاق می­افتد و برای کنترل و ریشه­کنی بیماری از درمان دام­های آلوده اجتناب می­کنند و دام­های آلوده را از بین می­برند.

 

چگونه لاشه دام شاربنی را دفن کنیم؟

باکتری شاربن که در داخل بدن دام تلف شده وجود دارد از نوع باکتری بدون هاگ و حساس می­باشد. به عبارت دیگر این باکتری از نوع رویشی است و تا زمانی که لاشه باز نشده است به شکل هاگ و مقاوم در نمی­آید. بنابراین نباید لاشه شاربنی را کالبدگشایی کرد. اگر لاشه شاربنی کالبدگشایی نشود و پوست آن نیز کنده نشود با گندیدگی لاشه باکتری­های درون لاشه نیز از بین می­روند. اما دامی که در اثر شاربن تلف شده است معمولا ترشحات خونی نیز از بدنش خارج می­شود که این ترشحات نیز دارای مقداری باکتری است. لذا مطمئن­ترین راه جلوگیری از آلودگی محیط، سوزاندن اینگونه لاشه­ها است. لاشه و متعلقات آنرا در گودالی انداخته وبا استفاده  مواد سوختنی و وسایل مناسب می سوزانیم، به شکلی که کاملاً تبدیل به خاکستر شود.

و یا آنها را در همانجا در زمین دفن کنند برای دفن لاشه گودالی به عمق حدود 2 متر ( متناسب با جثه دام) حفر کرده لاشه، خونابه های مترشحه و خاک ها زیر آن ونیز خاک های زیر لاشه تاعمق حداقل 30 سانتیمتر را در گودال ریخته روی آن  فرمالدیید 40% با رقت 10% به اندازه کافی ریخته و سپس روی آن را با خاک و سنگ بطور کامل می پوشانیم.و روی آن باید مقداری آهک روی آنها پاشیده شود.

در بعضی از کشورها روی لاشه­ای که تلف شده است روی زمین یا هنگام دفن، فرمالین می­ریزند. فرمالین باعث می­شود که باکتری­های سطحی از بین برود و پوست حیوان نیز تثبیت شده و به مدت طولانی سالم بماند. سالم ماندن پوست باعث جلوگیری از پاشیدگی لاشه و تماس باکتری­ها با هوا و هاگدار شدن آنها
می­شود و باعث می­شود که باکتری­های بدون هاگ که در داخل لاشه هستند کاملا از بین بروند. فرمالین همچنین سبب می­شود که مگس­ها و پشه­ها از لاشه دور بمانند. با اینهمه گزارشاتی موجود است که نشان می­دهد که فرمالین نمی­تواند جلو حمله مگس­ها و پشه­ها به لاشه را بگیرد.

در بعضی از کشورها روی لاشه­ شاربنی یک لایه قیرگونی می­کشند و لاشه در همان محل مانده و بعد از چندماه که پوسید و باکتری­هایش از بین رفت آن را دفن می­کنند.

در صورتی که دفن لاشه در محل امکان­پذیر نبود باید آن را با رعایت احتیاط کامل به جای مناسب برای دفن حمل کرد. هنگام حمل و نقل باید لاشه در دو لایه پلاستیک پوشانده شده و سر آن بسته باشد تا ترشحات محیط و کامیون را آلوده نکند.

 

آیا آزمایشی هست که نشان دهد که فرد یا دام در معرض شاربن قرار گرفته است؟

  خیر. چنین آزمایشی وجود ندارد.

آیا اگر فردی در معرض سیاه زخم قرار گرفت بایستی قرنطینه شود و یا دیگر افراد فامیل لازم است آزمایش شوند؟

خیر. شاربن از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود، لذا قرنطینه لازم نیست. مگر آنکه دیگر افراد تحت تأثیر همان منبع آلودگی قرار گیرند.

راههای درمان افراد مبتلا به شکل های پوستی، تنفسی و گوارشی بیماری چیست؟

با مراجعه به پزشک واستفاده از آنتی بیوتیک های مؤثر مانند پنی سیلین و داکسی سایکلین و کینولون ها فرم های پوستی به راحتی درمان می شوند در فرم های تنفسی و گوارشی نیز اگرچه میزان مرگ و میر بالاست، اما درمان سریع و به موقع در کاهش میزان تلفات مؤثر است.

 

هنگام برخورد و یا اطلاع از مورد مشکوک به شاربن اولین و مهمترین اقدام لازم چیست؟

به محض برخورد و یا اطلاع از مورد مشکوک به شاربن باید به نزدیکترین واحد دامپزشکی منطقه اطلاع داده شود.