بیماری سل

مقدمه :

   سل یکی از مهمترین بیماری های عفونی و مشترک بین انسان و دام است که در اکثر نقاط دنیا شایع می‌باشد. دانشمندان قدمت بیماری سل را به اندازه حیات بشریت می دانند.در بین اجساد مومیایی شده مصری متعلق به 3000 سال قبل آثاری از بیماری سل شناسایی شده است . اغلب پیشرفت بیماری کند بوده و شکل مزمن دارد و می تواند تقریباً تمام اندام های بدن را درگیر نماید.  علیرغم وجود روش های مختلف درمانی هنوز هم مرگ و میر بسیاری در پی دارد و یکی از معضلات بهداشتی جامعه جهانی محسوب می شود.

عامل بیماری سل چیست؟

باکتری عامل این بیماری در گاو از گونه مایکوباکتریوم بوویس می باشد که نسبت به ضد عفونی کننده ها مقاومت نسبتا" بالایی داشته و در محل های مرطوب و تاریک می تواند مدت ها زنده باقی بماند. حیوانات دیگر از جمله سگ و گربه به گونه  های بیماریزای (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس کمپلکس Mycobacterium Tuberculosis Complex) و گونه های غیر بیماریزا (مایکوباکتریوم ایویوم کمپلکس Mycobacterium Avium Complex َ) انسانی و دامی حساس هستند. پرندگان خانگی مانند قناری نیز به سه گونه باکتری فوق، حساس بوده و توجه به آن برای بهداشت انسان و دام حائز اهمیت است.

سل چگونه به حیوانات و انسان متقل می شود؟

این باکتری عمدتا" از طریق تنفس وارد بدن می شود ولی عامل بیماری می تواند از راههای گوارشی، مادر زادی، تماس جنسی و حتی از پوست آسیب دیده  نیز انتقال یابد. گاهی اوقات ممکن است تغذیه گوساله با کلستروم آلوده سبب بیماری و یا واکنش های مثبت کاذب در گوساله ها شود.  

علائم بالینی سل در حیوانات و انسان چیست؟

این بیماری تقریبا تمام اندام های بدن را درگیر می کند و اغلب به صورت مزمن به اشکال نودولار ، ارزنی و یا ترشحی قابل شناسائی است . تشخیص بیماری از روی نشانه های بالینی در دام زنده مشکل است چون عمر اقتصادی دام نسبتاً کوتاه بوده و بیماری مزمن است. اغلب اوقات قبل از این که بیماری پیشرفت کافی کرده باشد و تغییری در سلامت ظاهری دام ایجاد شود، دام ذبح می شود. در مواردی که دام زنده بماند و پیشرفت بیماری محسوس باشد، نشانه­هایی از قبیل لاغری، کاهش وزن، سرفه و کاهش مقدار شیر ملاحظه می­شود. تنگی نفس و دیگر علائم پنومونی با شدت خفیف نیز در ابتلای ریوی وجود دارد. در مراحل نهایی بیماری، لاغری مفرط و اختلال تنفسی حاد ممکن است اتفاق افتد.  بعلاوه سل به اشکال رحمی ورم پستان سلی نیز ممکن است دیده شود.

ضایعات سل ناشی از در لاشه گاو

در انسان معمولاً این بیماری ریه ها را مبتلا می سازد ولی در یک سوم موارد سایر اعضای بدن نیز درگیر می­شوند. علائم بیماری در انسان به دو شکل ریوی و خارج ریوی است. در اوایل سیر بیماری سل ریوی، غالبا" علایم و نشانه­ها غیر اختصاصی و بی سرو صدا بوده و اساسا" از تب و تعریق شبانه، کاهش وزن، بی اشتهایی، احساس کوفتگی عمومی و ضعف تشکیل می­شوند. البته، در اکثریت موارد نهایتا" سرفه ایجاد می­شود که شاید در ابتدا بدون خلط باشد ولی بعدا" با تولید خلط چرکی همراه می­شود. اکثرا" وجود رگه هایی از خون در خلط نشان داده شده است.

چگونه می توان سل گاوی را تشخیص داد؟

روش های متعددی برای تشخیص سل گاوی قابل استفاده است، و لی با توجه به خواص آنتی ژنی مشترک مایکو باکتریوم بویس با سایر مایکوباکتریوم ها تشخیص سرولوژیکی آن بسیار مشکل بوده و کشت باکتری هنوز مطلوب ترین گزینه برای تشخیص قطعی این بیماری است. چون سرعت رشد باکتری بسیار کند است و اعلام نتیجه آن بیش از شش هفته طول می کشد، برای برنامه های مبارزه با بیماری سل که در سطح وسیعی از جمعیت انجام می شود، هنوز بهترین و رایج ترین روش استفاده از تست های ازدیاد حساسیت تاخیری است. اگرچه در سالهای اخیر تلاش شده تا روش های تشخیص سرولوژیکی مانند سنجش گاماانترفرون نیز بعنوان آزمایشات مکمل و یا حتی جایگزین استفاده شود.

واکنش ازدیاد حساسیت در آزمایش تزریق توبرکولین

راههای پیشگیری سل گاوی چیست؟

اقدامات مدیریت قرنطینه ای و بهداشتی از جمله" اعمال اصول امنیت زیستی، پاکسازی و ضدعفونی  محیط و محدود کردن تردد دامهای پر خطر و جوندگان" بهترین و موفق ترین روش ها ی پیشگیری از سل گاوی هستند. در برنامه کنترل سل گاوی کشور، در بخشی از دامداریهای کشور دامهای آلوده شناسایی و کشتار می شوند.